فصل اول) کلیات
مقدمه
بیش از یک قرن است که خبرگزاری ها در نقطه اصلی و مستقیم تماس با رویدادها تعریف شده اند تا سریع تر از سایر رسانه ها، اطلاعات، اخبار و گزارش های مربوط به رخدادها را در اختیار مخاطبان، مشترکان یا مشتریان قرار دهند.
به این اعتبار، خبرگزاری ها ناقل و روایت گر رویدادهایی هستند که از نزدیک برای همه شهروندان قابل مشاهده و تجربه نیست. افزون بر این، در موقعیت هایی که برای روزنامه ها، رادیوها و تلویزیون ها و حتی رسانه های جدید داشتن خبرنگاران اختصاصی، بسیار دشوار و در شرایطی غیرممکن است، خبرگزاری ها نقش ها و رسالت حرفه ایِ برجسته ای یافته اند.
در همین حال، از میان گونه های متنوع رسانه ها شاید هیچ رسانه ای به اندازه خبرگزاری ها در پرتو فناوری های ارتباطی همچون اینترنت و قابلیت و ابزارهای کم نظیر چندرسانه ای و تعاملی جدید دچار تحول ساختاری و کارکردی نشده باشد. براین اساس، لزوم سازگاری با فناوری های نو در صدر ضرورت های راهبردی و ساختاری خبرگزاری ها قرار گرفته است.
خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) که از ابتدای تاسیس در سال ۱۳۱۳ تاکنون در مراحل و دوره های گوناگون نقش های متفاوتی را ایفا کرده است، نه تنها فارغ از مسایل مبتلابه و عام خبرگزاری ها نبوده و نیست بلکه با مسایل و وضعیت های خاص و جدیدی مواجه است که ضرورت درک و شناخت تحولات محیطی و تنظیم چشم انداز نو را در تداوم حیات ارتباطی خود بیش از پیش برجسته ساخته است.
در واقع، درعصر رقابت فزاینده رسانه ها و تحول نقش ها و کارکردهای رسانه های رسمی، ورود ایرنا به فرایند مطالعه و تدوین یک برنامه راهبردی منسجم و علمی، متناسب با شرایط جدید ارتباطی و اجتماعی و تنظیم تمامی فعالیت های بخش های متنوع آن اعم از خبر، فنی و مدیریت منابع انسانی در چارچوب این برنامه راهبردی امری اجتناب ناپذیر به نظر می رسد.
بر این اساس، سند پیش رو به عنوان “برنامه راهبردی سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی- ایرنا ۱۴۰۰“ پس از ۱۲ ماه تلاش شورای راهبردی ایرنا و کمیته های تخصصی آن، با حضور و مشارکت صاحبنظران و متخصصان حوزه رسانه و ارتباطات، جامعه شناسی، مدیریت، هوش مصنوعی و … تهیه وتدوین شده است.
این برنامه مشتمل بر سه فصل “کلیات”، “بیانیه ها و ارزش های محوری” و “برنامه ها” بوده که ذیل هر یک از فصل ها، بخش های مرتبط به صورت خلاصه مورد بحث قرار گرفته است. همچنین به عنوان یک بخش جداگانه در انتهای برنامه پیش رو، از “تعهدات و الزامات سازمانی برای تحقق برنامه” سخن به میان آمده است.
طرح مساله
تعدد، تنوع و بزرگی چالش‌های ناشی از پیدایی و توسعه فناوری های دیجیتال ایجاب می کند با رویکردی کلان و علمی به تدوین برنامه های راهبردی رسانه همت گماشت. داشتن هدفی برآمده از هویت کار خبری، که طبق آن یک رسانه در آینده ای مشخص در یک نقطه خاص قرار گیرد و همچنین مطالعه و جستجوی مزیت های رقابتی آن در رقابت با سایر رسانه ها، یک مسئله کلیدی به نظر می رسد.
پرسش اصلی این است که “ما چگونه می‌توانیم یک رسانه موفق و دارای مخاطب به فراخور نام و برند ملی ایرنا باشیم و این وضعیت را برای حداقل سه تا چهار سال حفظ کنیم و تداوم بخشیم؟”
روش شناسی این طرح، مبتنی بر رویکرد جدیدی از برنامه ریزی راهبردی از منظر رویه های کاری[۱] در مقابل رویه های کلامی و مباحثه ای[۲] بوده و تأکید این روش و رویکرد جدید به جای کلام، بر تبدیل روال ها و عرف و عادات جاری به اقدام راهبردی متمایز همراه با تغییر محتوا است. روش های متداول فعلی در کشور، بیشتر به رویکرد مباحثه و کلام تأکید دارند که معمولاً نتیجه آن چیزی غیر از مستندسازی در حوزه کلام نیست، اما روش و رویکرد جدید بر تغییر جهت دار روال های خبرگزاری، راهبردی کردن آنها و تغییر مؤثر نقش عاملان اجرایی متمرکز می شود و راهبردی شدن اقدامات آن ها را میسر می نماید. راهکار حصول این نتیجه، اتخاذ رویکرد جدیدی در برنامه ریزی راهبردی است که ساختار بندی منابع واقعی درون سازمانی را برای بهره مندی از فرصت های برون سازمانی و اثرگذاری در جامعه تغییر می دهد.
چگونگی طراحی برنامه راهبردی
دفتر برنامه ریزی، نوسازی و تحول اداری سازمان با هدایت مشاور طرح به عنوان عامل ارتباطی مجری و تیم پروژه با عموم ذی نفعان اعم از مدیران، کارشناسان و سایر اعضای مرتبط (از طریق مکاتبه، به اشتراک گذاری فایل ها و گزارش ها، بازخوردها و مستندسازی آنها، برگزاری جلسات و نشست های هدفمند) نظام طراحی برنامه راهبردی را پیگیری نمود و بدین وسیله، فضایی اجتماعی برای گفتگوی عموم ذی نفعان در فرایند مطالعاتی طرح شکل داد.
برنامه پیش رو حاصل ۱۲ ماه تلاش مستمر و پیگیرانه تیم راهبردی و مدیران ایرنا است. در واقع در طول یک سال گذشته جلسات فراوانی به این منظور برگزار شد، از جمله:
- بیش از ۱۰ ماه جلسات فشرده شورای راهبردی و کمیته های جانبی
- ۴ جلسه گردهمایی مدیران ایرنا
- نشست ها و هم اندیشی های متعدد راهبردی با پیشکسوتان ایرنا و خبرگان حوزه رسانه و دانشگاه
- ۳ جلسه شورای مشورتی ایرنا
- ۲ جلسه شورای خط مشی ایرنا
- جلسات متعدد با مراکز پژوهشی
همچنین مطالعات گسترده ای شامل موارد زیر به انجام رسید :
- بررسی پایان نامه ها و رساله های مرتبط کار شده در ایران
- مطالعه تطبیقی سایر خبرگزاری های مطرح و مشابه جهان
- بررسی ترندهای اخیر رسانه ها و خبرگزاری های جهان
فرایند تدوین راهبردها
در این برنامه، فرایند تدوین راهبردها در سطوح مختلفی همچون نهادسازی، تحلیل جایگاه و منابع موجود، تحلیل روند آتی، طراحی برنامه و در نهایت تحلیل منابع و عملکرد صورت گرفته که به صورت طرح واره زیر صورت بندی شده است:
فصل دوم) چشم انداز، ماموریت، ارزش های محوری، مخاطبان هدف
چشم انداز
براساس دیدگاه های صاحبنظران و متخصصان و جمع بندی تجربه های ملی و جهانی، چشم انداز ایرنا را به رغم محدودیت ها و تنگناهای کنونی، چنین ترسیم می کنیم :
ایرنا؛ تاثیرگذارترین خبرگزاری ایران در داخل و خارج از کشور
ماموریت
ایرنا با رصد رویدادها، تحلیل داده ها و دسترسی به منابع خبری و با برخورداری از شبکه خبری گسترده در سراسر کشور و مناطق حوزه علاقه ایران و تکیه بر خلاقیت و نوآوری اعضا تلاش می کند تا به تولید و انتشار دقیق ترین، صحیح ترین و سریع ترین محصولات خبری برای سیاستگذاران، نخبگان، تاثیرگذاران کلیدی و عموم مردم بپردازد؛ از این رو، ایرنا پیوسته روایت تاثیرگذار، به هنگام و صادقی از ایران به جهان ارائه می کند.
ارزش های محوری
اعضای سازمان ایرنا که در این سند “خبرنگاران ایرنا” خوانده می شوند، بر اساس ارزش های محوری این سازمان تلاش می کنند تا :
- بر سوژه ها و روش هایی تمرکز کنند که حداکثر اثربخشی را در جامعه ایجاد کند (اثربخشی)
- هنگام گردآوری و انتشار محتوا با پافشاری بر حفظ بالاترین استانداردهای تعهد و رفتار اخلاقی اصل عینیت را مورد توجه قرار داده و از انتشار اخبار نادرست و غیردقیق(گمراه کننده) پرهیز نمایند (صحت و دقت)
- سریع تر از همه پیام خود را دریافت و به مخاطبان برسانند(سرعت)
- هرگز جعل یا سرقت ادبی نکنند(امانتداری)
- همیشه برای توازن و پرهیز از جانبداری بکوشند.(پرهیز از سوگیری)
- مروج نگارش صحیح زبان فارسی باشند.
- همواره از منابع خبری خود در مقابل گروه های ذی نفوذ حفاظت کنند.(استقلال حرفه ای)
اولویت های راهبردی
ایرنا در برنامه راهبردی چهار اولویت زیر را به عنوان محور تمامی فعالیتهای خود قرار داده است و تمامی فعالیت های سازمان و موسسه های وابسته، حول اولویت های چهارگانه زیر متمرکز خواهد بود.
- سرآمد در بهره گیری از فناوری و ابزارها و درونی سازی فرهنگ دیجیتال
- موثر در محتوا با تسلط بر داده ها و اطلاعات
- سرآمد در اثربخشی و بهره وری
- افق گشا در عرصه رسانه
مخاطبان هدف
مهمترین و ارزشمندترین سرمایه هر سازمان رسانه ای، مخاطبان آن است. در سازمان ایرنا نیز مخاطبان هدف شامل سه گروه اصلی زیر تعریف شده اند:
- نخبگان، سیاستگذاران و تصمیم گیران
- عموم مردم(مخاطبان عام)
- رسانه‌های خبری داخلی ، خارجی و تاثیرگذاران کلیدی[۳]
فصل سوم) برنامه ها
در این فصل، شش برنامه شامل “ارتقای ایرنا به رسانه ای هوشمند”، “ارتقای ایرنا به رسانه ای جذاب، به هنگام و مبتنی بر نیازهای جامعه”، “ارتقای ایرنا به رسانه ای در دسترس و سهل الوصول”، “ارتقای ایرنا به سازمانی حرفه ای”، “ارتقای ایرنا به سازمانی شایسته و چابک” و “ارتقای ایرنا به رسانه ای مسئولیت پذیر” در دستور کار قرار گرفته است.
هر یک از برنامه ها نیز دارای اجزای سه گانه “شعار برنامه”، “هدف” و “اقدامات عملی” بوده و در پایان هر برنامه هم اهداف کمی موردنظر در قالب جدول به تصویر کشیده شده است.
[۱] . Strategy as Practice
[۲] . Strategy as Discourse
.[۳] با استفاده از رابط برنامه نویسیِ کاربردی باز (Open API) برای ایجاد رابطه‌ی برد-برد با سایر رسانه ها و وبگاه ها.