این کتاب آنگونه که نویسنده نوشته است، «برگ هایی از دفترچه یادداشت خبرنگار بین المللی ایرنا» است که در آن، گزارشهای ارسالی خود از مبدا تهران، لندن و اسلام آباد را با موضوعات و گرایش سیاست خارجی گزینش کرده و کوشیده است تا «لایه های فراتر از اخبار را با هدف معرفی جنبه هایی از رویدادهای سیاسی محل ماموریت و یا کشوری که به نوعی تحولات آن در ارتباط با ایران بوده است، به اطلاع مخاطبان برساند.»
فراتر از خبر در 161 صفحه و در قالب چهار فصل تنظیم شده است؛ فصل اول: امریکا، فصل دوم: بریتانیا، فصل سوم: پاکستان و فصل چهارم: سایر نام دارد و در مجموع، 31 گزارش شیرآلیلو را در باره کشورهای یادشده در خود جای داده است.
پایگاه اطلاع رسانی روابط عمومی خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) در ادامه سلسله گفت وگوهای خود با همکاران نویسنده، با دکتر شیرآلیلو به گفت وگو نشسته و علاوه بر کتاب، دیدگاههای او را در باره وضعیت ایرنا از نظر تربیت خبرنگاران بین المللی جویا شده است.
متن کامل این گفت وگو را پیش رو دارید:
*برای آشنایی بیشتر همکاران با جنابعالی، لطفا خودتان را معرفی کنید؟
شیرآلیلو: با سلام و عرض ادب به همکاران ایرنایی.
سال 1367 دانشجوی ترم چهارم کارشناسی مترجمی زبان انگلیسی بودم که در آزمون استخدام بورسیه تحصیلی ایرنا ثبت نام کردم. بعد از موفقیت در آزمون کتبی و مصاحبه، در سال 1369 و ترم آخر تحصیل بورسیه سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی شدم. همزمان در گروه اخبار انگلیسی کار می کردم تا با رتبه ممتاز از دانشگاه علامه طباطبایی فارغ التحصیل شدم. پس از پایان دوره سربازی، از سال 1372 در سازمان خدمت می کنم. در این مدت، خبرنگار گروه های اجتماعی، فرهنگی و گزارش، مترجم ورزشی، کارشناس مسئول سازمان ها و مجامع خبری، رییس اداره روابط بین الملل، خبرنگار گروه سیاسی، رییس دفتر اسلام آباد، رییس دفتر لندن، دبیر گروه سیاسی، دبیر گروه انگلیسی و معاون برون مرزی اداره کل اخبار خارجی بوده ام.
در این مدت، در برگزاری کارگاه های بین المللی ایرنا با همکاری بنیاد رویترز، بنیاد تامپسون، دفتر اطلاع رسانی سازمان ملل در تهران، سازمان تربیتی، علمی، فرهنگی ملل متحد (یونسکو)، دفتر صلیب سرخ جهانی در تهران، اتحادیه خبرگزاری های دریای خزر (آکسنا)، اتحادیه خبرگزاری های اکو (اکونا)، و سازمان خبرگزاری های آسیا و اقیانوسیه (اوآنا) فعالیت داشتم. از سال 1387 و بعد از بازگشت از ماموریت دفاتر خارج از کشور، دروس رشته های زبان انگلیسی، مترجمی خبر و ارتباطات جمعی را در دانشکده خبر و دانشگاه آزاد در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا تدریس کرده ام. علاوه بر افتخار کار در ایرنا، در بنیان گذاری روزنامه انگلیسی زبان ایران دیلی از مجموعه انتشارات موسسه فرهنگی مطبوعاتی ایران و راه اندازی میز اخبار انگلیسی دو خبرگزاری دیگر مشارکت داشتم.
تحصیلات دانشگاهی را در مقطع تکمیلی ادامه دادم و دانش آموخته کارشناسی ارشد آموزش زبان انگلیسی از دانشگاه تربیت معلم و دکتری مطالعات آمریکای شمالی با گرایش ایالات متحده آمریکا از دانشگاه تهران هستم. با چند پژوهشکده دانشگاهی و مرکز تحقیقاتی به عنوان پژوهشگر مدعو همکاری پاره وقت دارم.
*جنابعالی از خبرنگاران با تجربه و شناخته شده سازمان در عرصه بین المللی به شمار می روید. از نظر شما، خبرنگار بین المللی چه ویژگی های دارد و وضعیت سازمان را از این نظر در حال حاضر چگونه می بینید؟
شیرآلیلو: خبرنگار بین المللی که در خبرگزاری ملی کشورش خدمت می کند، شایسته است علاوه بر بهره مندی از مهارت های پایه ای این حرفه مانند پویایی، تیزبینی، قدرت تحلیل بالا، آشنایی با اپلیکیشن های تخصصی و حضور در شبکه های اجتماعی، ویژگی های مهم دیگری را از جمله شناخت جامع از مصالح ملی، پایبندی قوی تر به منافع ملی، آشنایی با حداقل دو زبان خارجی، شناخت فرهنگ های غیر بومی و ساختار نظام سیاسی کشور محل ماموریت، توان تحلیل تحولات منطقه و جهان، و نیز صفت بیش فعالی در ارتباط گیری موثر با حوزه های خبری کسب کرده و نهادینه کرده باشد.
ایرنا در دهه های فعالیت خود خبرنگاران بسیاری را پرورش داده است که در حوزه گزارشگری بین المللی هر کدام سرآمد زمان خود بودند. اما به نظر می رسد دو رویداد مدیریت نشده بازنشستگی پیش از موعد همکاران با سابقه در این حوزه به علاوه کم رنگ بودن فرهنگ آموزش و انتقال ندادن موثر تجربه های کاری سبب شدند شمار افرادی که اکنون در حوزه خبرنگاری بین المللی صاحب دانش و تجربه هستند، کاهش قابل توجهی پیدا کند. به عبارت دیگر، با وجود افزایش ارتباطات مجازی بین المللی ناشی از پیشرفت بی سابقه فناوری اطلاع رسانی برای عموم و به ویژه خبرنگاران، چنین به نظر می رسد که به علت کاهش تماس همکاران با محیط های واقعی پیرامونی و بیرونی کشور، از شتاب تربیت خبرنگاران بین المللی در سازمان کاسته شده است.
پرورش و آموزش خبرنگاران بین المللی برای خبرگزاری رسمی هر کشور یک ضرورت است ولی در ایرنا از آن غفلت کرده ایم. با این وجود، می توان فرصت های از دست رفته را جبران کرد و از حضور انگشت شمار خبرنگاران شاغل با سابقه ای که بازنشسته نشده اند و دعوت به همکاری پیش کسوتان بازنشسته، برای آموزش عملی همکاران و افزایش این سرمایه انسانی و ثروت به تحلیل رفته، بهره برداری کرد.
*چه توصیه هایی برای همکاران جوان سازمان دارید که مایلند خبرنگار بین المللی شوند؟
شیرآلیلو: به همکاران جوان ایرنایی که از آنان انتظار می رود سکان هدایت اخبار بین المللی سازمان را در آینده با شایستگی به دست گیرند، پیشنهاد می کنم در مسیر کسب مهارت های جدید و پیمودن راه های تازه برای افزایش کیفیت فعالیت حرفه ای نه تنها متوقف نشوند، بلکه شتاب خود را کم نکنند. برای این که از مسیر استمرار در توسعه مهارت های فردی و سازمانی منحرف نشوند، مطالعه منابع دست اول برای یادگیری دانش روز و بکارگیری روش های جدید جمع آوری، نشر و بازنشر اخبار در کنار کوشش برای افزایش شناخت و تحلیل رویدادهای بین المللی را از اولویت های تضمین موفقیت در این حوزه تخصصی می دانم. وقتی که در پاسخ به سوال دوم تسلط به حداقل دو زبان خارجی را از لوازم ورود به این عرصه دانستم، قصد بزرگ نمایی نداشتم و در میدان عمل شاهد بودم که بسیاری از خبرنگاران بین المللی چند زبانه هستند. پس بهتر است به فهرست الزامات خبرنگاری بین المللی، احاطه به چند زبان خارجی دارای کاربرد گسترده را هم اضافه کنیم.
*کتاب شما با عنوان «فراتر از خبر: دستنامه ای برای گزارشگران بین المللی» مجموعه ای از گزارشهای شما در این زمینه به شمار می رود. لطفا در باره این کتاب بیشتر توضیح دهید؟
شیرآلیلو: همانطور که می دانید این کتاب برگزیده گزارش هایی است که بیشتر آن ها را در ماموریت در دفاتر سازمان در اسلام آباد و لندن و تعدادی را هم در مرکز نوشته ام. برای ساختار بندی کتاب باید معیارهایی در گزینش نوشته ها و تعیین عنوان سرفصل ها طراحی می کردم. برای مثال، ماندگاری موضوع گزارش ها یکی از معیارها بود. یعنی آن دسته از نوشته ها را انتخاب کردم که با وجود گذشت زمان امکان داشت از آن ها برای رصد، بازخوانی، فهمیدن، و تفسیر تحولات استفاده کرد. در تمام گزارش ها، مخاطب ایرانی یا فارسی زبان مد نظر بودند و ارزش خبری مجاورت جغرافیایی و معنوی در انتخاب آنها موثر بودند. هر چند آموزش در جمع اهداف اولیه من برای تالیف کتاب نبود، می توان کاربردهای آموزشی و پژوهشی را برای این اثر از جمله در زمینه سبک ها و موضوعات گزارش نویسی و روزنامه نگاری بین المللی در نظر گرفت.
*انتشار این گزارشها در قالب کتاب چه هدفی را دنبال می کند؟
شیرآلیلو: همانطور که در مقدمه آورده ام "فراتر از خبر" فقط گردآوری روایت های خبری از چند رویداد مربوط به گذشته نیست. در واقع، یکی از هدف های من از انتشار آن، معرفی لایه هایی فراتر از اخبار و معرفی جنبه هایی از رویدادهای سیاسی محل ماموریت بوده است. با جهت دادن به اطلاعات و داشتن نگاهی مشخص نسبت به آن، اطلاعات را به داده فرآوری می کنیم تا بتوانیم با پردازش آن برای اهداف تعیین شده، بهره برداری کنیم. گزارش های خبری را که بن مایه این کتاب را تشکیل داده اند می توان اطلاعات فرآوری شده در سطح اول دانست که در زمان انتشار در خروجی اخبار ایرنا، از طریق جمع بندی و جهت دهی به اخبار فوری یا عادی در قالب گزارش تحریر و ارسال شدند. به نظرم رسید که می توان این گزارش ها را در سطح دوم نیز بازفرآوری کرد. یعنی آن ها را زیر عناوین مشخص که در این کتاب تقسیم بندی جغرافیایی و با رعایت تقدم و تاخر زمانی بوده است، مجددا عرضه کرد تا امکان بهره برداری از آن برای خبرنگاران، گزارشگران، دانشجویان و پژوهشگران ایجاد شود.
*آیا فکر می کنید برای همکاران ما که به ماموریتهای خارجی بویژه میان مدت و بلندمدت اعزام می شوند، نگارش اینگونه کتابها مفید خواهد بود؟
شیرآلیلو: کتاب هایی که صرفا بر پایه مسایل نظری نوشته نشده باشند و خمیر مایه آن ها جنبه های عملی یا عملیاتی باشد، به صورت اساسی این قابلیت را دارند که برای مقاصد کاربردی و حرفه ای از محتویات آن ها استفاده شود. عبارت "دستنامه ای برای گزارشگران بین المللی" را به این علت در عنوان فرعی کتاب استفاده کردم که نشان دهم یکی از کاربردهای آن می تواند برای افراد فعال در حوزه خبرنگاری بین المللی باشد. مطالب تشکیل دهنده این کتاب نمونه های واقعی از جمع بندی، جهت دهی و بازتاب رویدادهایی هستند که ضرورت داشت در قالب گزارش، به آن ها پرداخته شود. این گزارش ها در زمان خود با هدف اطلاع رسانی به کاربران ایرنا شامل مسئولان و افکار عمومی و همچنین برای کمک به فهم وقایع خارجی روز نگاشته شدند. به نظرم گردآوری این گزارش ها به صورت مجموعه ای مدون برای کارشناسان خبری و سیاسی، دانشجویان مطالعات منطقه ای و مطالعات کشوری، پژوهشگران تاریخ سیاسی مفید و قابل استفاده است.
*جنابعالی کتابهای دیگری را نوشته یا ویرایش کرده اید. لطفا در باره این کتابها نیز توضیحاتی بفرمایید.
شیرآلیلو: "فراتر از خبر" سومین کتاب من بود. نخستین آن ها ترجمه کتاب "واژگان کلیدی در رسانه ها" بود. دوست و همکار فرهیخته ام آقای سید محمد شریف موسوی پور که این واژه نامه توصیفی را به زبان انگلیسی تالیف کرده بود، پیشنهاد داد آن را تکمیل کنیم. در گام اول ترجمه کلمات به آن افزوده شد. برای گام دوم قصد داریم نمونه های واقعی از منابع خبری انگلیسی را به آن اضافه کنیم. دومین کتابم "فرهنگواره خسرو و شیرین نظامی گنجوی" بود که پایان نامه کارشناسی ارشد همسرم خانم سیما علیمدد تفرشی است و ویرایش آن را انجام دادم.
*شما از دوره های مختلف مسئولیت در بخشهای مختلف ایرنا و حضور در دفاتر و ماموریتهای خارجی حتما خاطرات بسیاری دارید. آیا قصد ندارید در این باره کتاب بنویسید؟
شیرآلیلو: جمله ای معروف به این مضمون را در خاطر دارم: "کم رنگ ترین نوشته ها از قوی ترین حافظه ها، پر رنگ ترند". بر حسب عادت، رویدادهای هر روز را حتی به صورت خلاصه می نویسم. خاطرات و تجربه هایی دارم که شاید ارزش نوشتن داشته باشند. ولی به اصطلاح "شرایط روی زمین" هم باید اجازه دهد که بتوانم این پیشنهاد شما را عملی کنم، مثلا پیدا کردن ناشر برای تامین بودجه و گذاشتن وقت برای نوشتن کتاب. فکر می کنم دوران بازنشستگی زمان مناسبی خواهد بود تا مقطع زمانی خدمت در ایرنا به اتمام رسیده و فراغت زمانی هم برای تمرکز و نوشتن وجود داشته باشد.
عجالتا در برنامه ام انتشار کتاب چهارم برگرفته از رساله دکتری ام را دارم. زمینه علمی رساله من ارتباطات سیاسی بین الملل و موضوع محوری آن تعامل رسانه و دولت در حوزه تصمیم سازی سیاست خارجی آمریکا بود. چارچوب نظری و عملی این پژوهش را بررسی تاثیر رسانه از طریق تحلیل گفتمان انتقادی سخنرانی های باراک اوباما، رییس جمهوری آمریکا با موضوع ضد تروریسم تشکیل می دهد که فکر می کنم برای افراد فعال در این حوزه میان رشته ای قابل توجه و کاربردی خواهد بود.
*اگر مایلید چند خاطره از دوران خبرنگاری و ماموریتها را برای مخاطبان ما بیان کنید.
شیرآلیلو: از میان انبوه خاطرات و تجربه ها، سه مورد را به اختصار نقل می کنم.
سال 1373 که ایرنا تنها خبرگزاری کشور بود با همکار پیش کسوت آقای حسن منصوریار برای تهیه گزارش از وضع پایانه حجاج به فرودگاه مهرآباد اعزام شدیم. وقتی مامور حراست ترمینال مانع ورود ما شد، توضیح دادیم که خبرنگار خبرگزاری جمهوری اسلامی هستیم. پرسید: روزنامه جمهوری اسلامی؟ تعجب نکردیم و گفتیم: نه، خبرگزاری جمهوری اسلامی و به روزنامه ها هم ما خبر می دیم. پرسید: پس از صداوسیما هستید؟ باز هم تعجب نکردیم و گفتیم: «به صداوسیما هم ما خبر می دیم». مامور اجازه ورود داد و با صدای بلند خطاب به همکارش در گیت بعدی گفت:« آقایون از وزارت هستند، می تونن وارد بشن!»
خاطره بعدی از سال 1380 است. آقای پیتر جاب، رییس هیات مدیره رویترز مهمان سازمان بود و من رییس اداره روابط بین الملل بودم. پس از دور اول مذاکره با مدیرعامل سازمان آقای دکتر فریدون وردی نژاد، آقای جاب از اتاق خبر، بخش فنی و سرورهای سازمان در طبقه همکف بازدید کرد. مشخص بود که تحت تاثیر گرفته بود. وقتی دور دوم مذاکره شروع شد، با لحنی تحسین آمیز گفت: «به ایرنا تبریک می گم». بعد بدون تعارف اضافه کرد: « شما نه تنها از خبرگزاری های عربی منطقه خاورمیانه که مشتریان ما هستند، پیشرفته تر هستید بلکه از بسیاری از خبرگزاری های اروپایی هم جلوترید. »
سال 1384 بود و پس از دو سال ماموریت در دفتر اسلام آباد، پیامی از مرکز دریافت کردم که بر اساس مصوبه شورای بین الملل عازم دفتر لندن بشوم. به نهادهای محلی مربوطه از جمله سفارت کشورمان و وزارت اطلاع رسانی پاکستان اطلاع دادم و رییس جدید دفتر را به آنها معرفی کردم. در روزهای آخر ماموریتم، مدیرکل رسانه های خارجی وزارت اطلاع رسانی پاکستان ضیافت شام خداحافظی در هتل ماریوت ترتیب داد. من، رییس جدید دفتر، مدیرکل طرح و برنامه ایرنا، و دبیر بخش مطبوعاتی سفارت مهمان او بودیم. موقع صرف شام گفت: ایرنا خبرگزاری حرفه ای است و وقایع پاکستان را صحیح و بدون غرض ورزی انعکاس می دهد. مقام پاکستانی این را هم گفت: دانشجویان رشته های خبرنگاری در پاکستان، ایرنا را به عنوان خبرگزاری مهم جهان اسلام و فعال در سطح منطقه ای و جهانی می شناسند.
و من بار دیگر افتخار کردم، که ایرنایی هستم.
*رع*1551