نویسنده توانمند کتاب «تاریخ مطبوعات آذربایجان در دوره رضاخان» اعتقاد دارد اگر خبرنگاران می خواهند ماندگار شوند ، ذوق و اندیشه خویش را جاودانه سازند و آثار بی بدیلی را خلق کنند، چاره ای ندارند جز آنکه کتاب بنویسند.

عزیزی راد، ۴۳ ساله اهل آذربایجان شرقی که نزدیک به دو دهه سابقه فعالیت حرفه ای در ایرنا دارد و ریاست دفتر خبرگزاری جمهوری اسلامی در مسکو پایتخت روسیه و تبریز مرکز استان آذربایجان شرقی از جمله آنها است، با اعتقاد به ماندگار بودن نوشتن کتاب در قیاس با کار روزنامه نگاری، سراغ نوشتن کتابی رفته است که روزگار مطبوعات آذربایجان را از کودتای سوم اسفندماه ۱۲۹۹ - زمانی که رضاخان قزاق، قدرت را در ایران در دست گرفت - تا ۲۰ شهریور ۱۳۲۰ - که با تصمیم انگلیسی ها از ایران رفت-، روایت می کند.

این کتاب ۳۵۶ صفحه ای سال ۱۳۹۶ توسط انتشارات فادیا در تبریز روانه بازار کتاب شده و به گفته عزیزی راد، نخستین جلد از مجموعه ای ۱۰ جلدی است که بتدریج به تاریخ پژوهان و تحلیلگران حوزه رسانه و سیاست عرضه خواهد شد.

عزیزی راد در «سخن مولف»، بیش از آنکه از دوران رضاشاه سخن بگوید، ترجیح می دهد در باره وضعیت مطبوعات ایران در دوران انقلاب اسلامی اظهارنظر کند و در واقع، همه کتابش، تلاشی برای انتقال این موضوع به مخاطبان است که «قدر آزادی رسانه ها» را در کشور بدانند.

او، سالهای نخست پیروزی انقلاب را از لحاظ آزادی عمل فعالیت رسانه ای، یک «برهه طلایی» توصیف می کند که «متاسفانه همچون دوره های قبل، قدر و منزلت آن دانسته نشد و حرکت های افراطی و به دور از واقعیت های جامعه آن روز ایران اسلامی، موجب اعمال محدودیتهای ناخواسته بر این فضا از سوی سازمانهای متولی به عنوان نهادهای برخاسته از بطن انقلاب و مردم شد.»

این خبرنگار ایرنا می نویسد:« شاید برای آنهایی که دوره پهلوی ، پدر و پسر، را درک نکرده اند و یا اطلاعات کافی از خفقان سیاسی و رسانه ای حاکم بر ایران آن دوره در فاصله سالهای اسفند ۱۲۹۹ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ شمسی ندارند، اهمیت فضای باز رسانه ای دوره بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ملموس نباشد اما نگاهی گذرا به عناوین کتب و جراید منتشر شده در جغرافیای فرهنگی مناطق آذری نشین ایران عزیز در این دوره و مقایسه آن با دوره ستمشاهی می تواند تفاوتهای موجود را بخوبی نشان دهد.»

«مقدمه » عزیزی راد اما در باره موضوع کتاب و وضعیت مطبوعات در دوران رضاخان است. او در ادامه از «سیر قهقرایی انتشار جراید در تهران و شهرستان ها»، «افت غیرقابل تصور مطبوعات محلی آذربایجان در دوره رضاشاه»، «ایجاد روزنامه های انحصاری در مراکز استانها» ، «مقایسه وضعیت انتشار مطبوعات رضاشاهی با دوران مشروطه»، «تغییر محتوای مطبوعات محلی و غلبه آگهی در صفحات آنها» ، «تغییر مسلک و اسامی نشریات محلی» و دیگر مسائل مطبوعات آن دوره سخن گفته و سپس، به ارایه شرحی تحلیلگرانه و روایتی حرفه ای  و موشکافانه از ۳۷ نشریه پرداخته است که در دوره پهلوی اول در مناطق آذری نشین ایران انتشار یافتند.

پایگاه روابط عمومی سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) در گفت وگو با این همکار نویسنده، جزییات بیشتری از محتوای کتاب را تقدیم خوانندگان گرامی می کند.

*آقای عزیزی راد، اگرچه جنابعالی از خبرنگاران باتجربه سازمان هستید، اما برای آنکه همکاران گرامی بیشتر شما را بشناسند، اندکی از خودتان بگویید.

عزیزی راد: اینجانب محمد عزیزی راد، متولد ۱۳۵۴ شمسی شهرستان مرند در ۷۰ کیلومتری شمال غرب تبریز می باشم. تحصیلات ابتدایی تا دبیرستان را در تبریز به پایان رسانده ام و پس از آن در مقطع کارشناسی از دانشگاه تهران در رشته مترجمی زبان آلمانی (۱۳۷۹) و در مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه علامه طباطبایی (۱۳۸۲) فارغ التحصیل شده ام. کار روزنامه نگاری را از زمان تاسیس خبرگزاری دانشجویان (ایسنا) آغاز کردم و در اوایل دهه ۱۳۸۰ نیز به خانواده بزرگ و فرهیخته ایرنا پیوستم.

*چگونه شد که از کار خبرنگاری به نویسندگی کتاب رسیدید؟

عزیزی راد: از آنجایی که بر اساس سنت مالوف، خبرنگاران یا بهتر بگویم روزنامه نگاران در جهان، پس از مدتی اقدام به تالیف کتاب از تجربه های کاری خود یا دیگر حوزه های مورد علاقه شان می کنند، من نیز با توجه به تحصیلاتم، علاقه مند بودم که تالیفی درباره تاریخ مطبوعات خطه آذربایجان، به عنوان یکی از خاستگاه های اصلی مطبوعه نویسی در ایران داشته باشم. بر این اساس مطالعات جدی درباره تاریخ معاصر کشور عزیزمان را به طور عام و آذربایجان به طور خاص، از اوایل دهه ۱۳۸۰ آغاز کردم و به این نتیجه رسیدم که تاریخ مطبوعات آذربایجان، صفحات زیادی از کتاب تاریخ معاصر ایران عزیز را به خود اختصاص می دهد و اگر بخواهم تالیفی در این زمینه داشته باشم، حدود ۱۰ جلد خواهد بود. بر این اساس نوشتن جلد اول این مجموعه ۱۰ جلدی با عنوان "تاریخ مطبوعات آذربایجان در دوره رضاخان" را در سال ۱۳۸۹ و پس از چند سال غور و مطالعه آغاز کردم که به دلیل ماموریت چهار ساله در روسیه، کار ناتمام ماند و پس از بازگشت از ماموریت و پیگیری کارها، کتاب سرانجام ۱۷ مرداد ۱۳۹۵ منتشر و با حضور استاندار وقت آذربایجان شرقی رو نمایی شد.

*کتابهای زیادی در باره مطبوعات ایران و مناطق آن نوشته شده است. کتاب جنابعالی چه تفاوتی با آنها دارد و به چه موضوعاتی پرداخته است؟

عزیزی راد: کتاب "تاریخ مطبوعات آذربایجان در دوره رضاخان"، بررسی تحلیلی و ژورنالیستی رویدادهای مرتبط با حوزه فعالیت رسانه ها در فاصله زمانی کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ شمسی تا بیست و پنجم شهریور ماه ۱۳۲۰ شمسی را، که در آن زمان تنها رسانه های مکتوب را شامل می شد، در خطه شمال غرب، متشکل از استان های آذربایجان شرقی، اردبیل، آذربایجان غربی و زنجان، در برمی گیرد.

در این کتاب، جراید منتشر شده در بازه زمانی کودتای سیاه اسفند ۱۲۹۹ شمسی تا تبعید رضاخان از کشور به شکل تحیلی و توصیفی مورد بررسی قرار گرفته است. البته عده ای از دوستان و پژوهشگران از حقیر سوال می کردند که چگونه شد انتشار مجموعه ۱۰ جلدی را از آغاز انتشار نخستین نشریه در خطه آذربایجان، یعنی سال ۱۲۳۴ شمسی، آغاز نکردی که من پاسخم این بود که دوره رضاخان به رغم نزدیکی زمانی به حال حاضر، از نظر اسناد موجود بسیار فقیر و اندک اسناد در دسترسی نیز در معرض نابودی است. تفاوتی که این کتاب با کتاب های مشابه تاریخ مطبوعات دارد در دو نکته است؛ نخست اینکه کتاب های دیگر تاریخ مطبوعات یا تاریخ جراید، کل کشور را بررسی کرده اند که به تبع آن امکان بررسی جزیی تر مطبوعات هر منطقه از ایران عزیز وجود نداشته و یا حتی اگر کتابی در مورد تاریخ مطبوعات یک منطقه مانند آذربایجان نیز منتشر شده، باز دربرگیرنده کل تاریخ ۱۶۳ ساله بوده است که به دلیل وسعت کار، تحلیل و توصیف ها ناقص بوده است. تفاوت دوم کتاب "تاریخ مطبوعات آذربایجان در دوره رضاخان" با دیگر کتب مشابه نیز معرفی روزنامه نگاران فعال در آن بازه زمانی بوده است. متاسفانه در اغلب کتاب های منتشر شده در باب تاریخ مطبوعات کشورمان، پرداختن عمیق به معرفی شخصیت و تفکرات مدیران، گردانندگان و خبرنگاران رسانه های مکتوب به عنوان بنیان اصلی فعالیت های مطبوعاتی غافل مانده است و من در کتابم سعی کردم این نقیصه را تا حد امکان جبران کنم.

*از نوشتن این مجموعه کتابها چه هدفی را دنبال می کنید؟

عزیزی راد: با نوشتن این کتاب و جلدهای بعدی آن می خواهم گامی ولو کوچک در راستای شناساندن کسانی که نزدیک به دو سده در راه روشن سازی و آگاه سازی افکار عمومی از یک طرف و مبارزه با جهل و نادانی و تمامیت خواهی قدرتمندان از سوی دیگر، کوشیده اند و بسیاری از آنان جان در این راه گذاشته اند، بردارم. واقعیت این است که تاریخ مطبوعات خطه آذربایجان بسیار غنی است و کسانی که در دوره زمانی مورد بررسی کتاب "تاریخ مطبوعات آذربایجان در دوره رضاخان"، به شغل شریف و دشوار روزنامه نگاری مشغول بوده اند، شخصیت های تاثیرگذاری در تاریخ معاصر ایران بوده اند و اغلب از پیشروان نهضت مشروطه ایران و طلایه داران ایجاد انجمن های نشر معارف و مردم سالاری محسوب می شوند. به عنوان نمونه شخصی به نام میرزا باقر طلیعه که جراید " طلیعه سعادت"، "کلید نجات"، "شمالغرب" و "عنکبوت" را منتشر کرده است، مجتهد بوده و روزنامه های آبرومندی را در آن زمان و با آن امکانات محدود منتشر کرده است که به دلیل تولید محتوا و کیفیت بالا بسیار قابل تامل و همین امروز الگو هستند.

*آیا با این تجربه، فکر می کنید خبرنگاران می توانند نویسندگان خوبی در عرصه کتاب باشند؟

عزیزی راد: به نظر حقیر، تجربه روزنامه نگاری، سرمایه و داشته ارزشمندی برای گام برداشتن در وادی نویسندگی است، چون اغلب نویسندگانی که با آنها حشر و نشر داشته ام، از دشوار بودن نگارش اندیشه هایشان در سال های نخست نویسندگی گفته اند، در حالی که خبرنگاران به دلیل ماهیت کارشان از این بابت مشکلی ندارند و کافی است که زمینه مورد علاقه شان را شناسایی کنند، مطالعاتی عمیق در آن باره انجام دهند و دست به قلم شوند تا آثار بی بدیلی خلق کنند. البته تاریخ تالیف و نویسندگی در ایران معاصر نیز گواهی بر این ادعاست و اغلب نویسندگان بزرگ کشورمان و حتی جهان کسانی بوده اند که تجربه روزنامه نگاری در چنته داشته اند.

*اما خودتان خوب می دانید که کار خبر بسیار پر جاذبه و البته، وقت گیر است. برای نوشتن کتاب چه توصیه ای دارید؟

عزیزی راد: به نظر من، هر چند فعالیت خبری در سازمان ریشه داری مانند ایرنا و جمع خانوادگی فرهیخته آن، بسیار لذتبخش، درس آموز و شیرین می باشد، اما واقعیت این است که خبر از منظر نویسندگی و نگارش، ماندگاری و مانایی ندارد و به قول اندیشمندان حوزه ارتباطات، خبر به سبزی خوردنی می ماند که تاریخ مصرف دارد که تا قبل از ظهور اینترنت مدت آن ۷۲ ساعت روزنامه نگاری بود و اکنون با مینیاتوری و ساندویچی شدن فعالیت های روزنامه نگاری، تاریخ انقضای آن به دقایق کاهش یافته است. با این حساس به نظر می رسد همکاران ایرنا که هر کدام در حوزه مشخصی صاحب ذوق، اندیشه و دست به قلم هستند، می توانند با تالیف کتاب و نگارش جدی، علاوه بر تولید فکر و اندیشه، آثار مانایی از خود به یادگار بگذارند که نقیصه حذف از عرصه نویسندگی، پس از نایل شدن به افتخار بازنشستگی، را جبران کند؛ ضمن اینکه این کار می تواند به انباشت تجربه و اشتراک آن با نسل های آینده نیز منجر شود و هر کس یک راه را یک بار نپیماید.

*آیا مایل هستید خاطره ای از زمان نوشتن کتاب یا فعالیتهای خبری بیان کنید؟

عزیزی راد: جنابعالی خوب می دانید که فعالیت های خبری به دلیل ماهیت آن سرشار از خاطرات تلخ و شیرینی است که عموما نیز بین روزنامه نگاران مشترک می باشد اما شاید نقل خاطره ای از نویسندگی خالی از لطف نباشد.

در حین نوشتن کتاب "تاریخ مطبوعات آذربایجان در دوره رضاخان" با آقای عبدالله ذهتابی، مدیر و سردبیر روزنامه "آذرآبادگان"، آشنا شدم. ایشان در حال حاضر ۹۴ سال سن دارند و با وجود کهولت سن در سلامتی کامل و سرشار از گفتنی های ناب و بی مانند در خصوص رویدادهای ۷۰ سال گذشته ایران و خطه آذربایجان می باشند. روزنامه "آذرآبادگان" نیز در فاصله زمانی ۱۳۲۷ شمسی تا شهریور ۱۳۵۸ منتشر شده است. می خواهم بگویم که نوشتن کتاب و کارهای تالیفی همانند روزنامه نگاری، انسان را با زوایای جدید و ناگفته و نانوشته تاریخ و نیز شخصیت های تاریخی آشنا می کند که امکان آن تنها در سایه نوشتن میسر است.

*به عنوان آخرین سوال، به منظور آگاهی علاقمندان لطفا بفرمایید جلد دوم مجموعه تاریخ مطبوعات آذربایجان چه زمانی روانه بازار کتاب خواهد شد؟

عزیزی راد: خوشبختانه جلد دوم مجموعه ۱۰ جلدی تاریخ مطبوعات آذربایجان با عنوان "تاریخ مطبوعات آذربایجان در دوره احمدی" آماده چاپ است؛ این جلد نیز دربرگیرنده رویدادهای مطبوعاتی و جراید منتشر شده در خطه آذربایجان در فاصله زمانی ۲۵ تیر ماه ۱۲۸۵ شمسی، روز شکست کامل استبداد محمدعلی شاهی و انتقال سلطنت به احمدشاه، تا کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ شمسی است؛ این دوره در تاریخ مطبوعات ایران از اهمیت خاصی برخوردار است و نشریات ارزشمندی در این دوره منتشر شده است، به گونه ای که برخی از تاریخ نگاران عرصه مطبوعات از آن به عنوان "دوره طلایی مطبوعات" یاد می کنند.

البته خطه آذربایجان در آن سال ها به دلیل اشغال توسط سربازان روسیه تزاری و ظلم وستم بی حد و حصر آنان به مردم، دوره سیاهی است و مردم این خطه که با اهدای خون جوانان خود، چراغ خاموش شده مشروطه را در سراسر ایران عزیز روشن کردند، مورد غضب روسیه تزاری واقع شدند و دلیرترین و شجاع ترین فرزندان خود را زیر سم اسبان سالدلت های روس، برای حفظ استقلال ایران، فدا کردند.

فکر می کنم انتشار جلد دوم تاریخ مطبوعات آذربایجان، زوایای جدی از دوره سیاه جریده نگاری در این خطه را روشن کند.

البته حقیر با همکاری جمعی دیگر، یک جلد کتاب نیز درباره دبیرستان تاریخی "فردوسی" تبریز، به عنوان نخستین دبیرستانی که به دست ایرانیان بنیان گذاشته و اداره شده است، نوشته و منتشر کرده ام.

در پایان با زبان الکن ام از حسن نظر همکاران عزیزم در روابط عمومی سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی که با ابتکار معرفی نویسندگان خانواده ایرنا، در مسیر هم افزایی آنان در مسیر نویسندگی و مانا کردن تجربه های گرانبهایشان، گام بر می دارند، نهایت سپاسگزاری را دارم.

*ممنونم و از وقتی هم که برای این مصاحبه در اختیار ما گذاشتید، سپاسگزاری می کنم. انشاء الله شاهد توفیقات روزافزون شما در عرصه های مختلف خواهیم بود.